Pracownicy szczególnie chronieni jeszcze bardziej chronieni – zmiany w procedurze cywilnej

W dniu 22 września 2023 r. w związku z nowelizacją ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw weszły w życie zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego (k.p.c.). Wprowadzono nowe przepisy dotyczące pracowników szczególnie chronionych, pozostających w sporze z pracodawcą. Zmiany istotnie zwiększają ochronę (i tak już chronionych) pracowników w zakresie obowiązku przywrócenia do pracy po wyroku I instancji oraz zabezpieczeń. Najważniejsze aspekty wprowadzonych zmian poniżej.

Zgodnie ze zmienionym art. 477² § 2 k.p.c. sąd, uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, na jego wniosek, nałoży na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. To swoiste zabezpieczenie (wyrok I instancji podlega przecież zaskarżeniu) istniało już przed zmianą, było jednak fakultatywne. Aktualnie Sąd przywrócić zatrudnienie musi, a nie (jak wcześniej) – może.

Ochronę pracownika podwyższono także na gruncie samego postępowania zabezpieczającego. Do Części drugiej k.p.c. dodano art. 755⁵ wprowadzając ułatwione zabezpieczenie w sprawach z zakresu prawa pracy. Aktualnie w sprawach, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy (m.in. działacz związkowy, kobieta w ciąży, pracownik w wieku przedemerytalnym) dochodzi uznania wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, sąd na jego wniosek, udzieli zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Sąd może odmówić zabezpieczenia wyłącznie, gdy roszczenie jest oczywiście bezzasadne. Jak wskazano w uzasadnieniu nowelizacji zamiarem ustawodawcy było, aby zabezpieczenie w sprawach pracowniczych miało charakter nowacyjny – zbliżony do zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych. Ma to pozwolić na tymczasowe zaspokojenie roszczeń uprawnionego w toku postępowania i stanowić wyjątek od wyrażonej w art. 731 k.p.c. zasady, że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Podobnie jak w sprawach alimentacyjnych, podstawą udzielenia pracownikowi zabezpieczenia jest obecnie samo uprawdopodobnienie roszczenia, co zwalnia pracownika od konieczności wykazywania interesu prawnego w zabezpieczeniu (lex specialis do zasady wynikającej z art. 730¹ § 1 k.p.c.)

Ochronę pracownika wzmocniono także na gruncie wykonawczym. Zgodnie z nowym art. 755⁵  § 2 k.p.c. postanowienie o zabezpieczeniu w omawianym trybie podlega wykonaniu w drodze egzekucji, a zastosowanie znajduje art. 756² k.p.c. Przepis ten przewiduje bardzo korzystną dla uprawnionego procedurę egzekwowania świadczeń niezastępowalnych. W efekcie, jeśli uprawniony pracownik o to wniesie, Sąd zagrozi obowiązanemu pracodawcy nakazaniem zapłaty na rzecz uprawnionego określonej sumy pieniężnej na wypadek naruszenia przez niego zabezpieczenia.

Zgodnie z nowym § 3 art. 755⁵ k.p.c. (lex specialis do art. 742 § 1 k.p.c.) pracodawca może żądać uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wyłącznie, jeżeli wykaże, że po jego udzieleniu zaistniały przesłanki rozwiązania stosunku pracy z winy pracownika bez wypowiedzenia (tzw. zwolnienia dyscyplinarnego na podst. art. 52 § 1 Kodeksu pracy, np.  z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, czy popełnienia przez pracownika przestępstwa w trakcie zatrudnienia).  Zmiana postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia jest z kolei niedopuszczalna.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu nowelizacji, za wzmożoną ochroną procesową pracowników szczególnie chronionych stoi konieczność przeciwstawienia się skutkom długotrwałych procesów sądowych, które odrealniają materialne gwarancje ochrony trwałości stosunku pracy, a także społeczny aspekt wprowadzanych zmian. W przypadku działaczy związkowych i innych członków przedstawicielstw pracowniczych, „celem udzielenia gwarancji stabilności zatrudnienia jest zagwarantowania niezależnej, samorządnej i niezakłóconej działalności związku zawodowego lub innego przedstawicielstwa pracowniczego, potrzeba realnej ochrony praw i interesów pracowniczych zagrożonych zakłóconym działaniem związku zawodowego czy innego przedstawicielstwa pracowniczego czy też potrzeba utrzymania pokoju społecznego w zakładzie pracy”. Ogólnopolska reprezentacja pracodawców Pracodawcy RP skrytykowała zmiany, jako ingerujące w autonomię stron stosunku pracy i nakładające na pracodawcę dodatkowe koszty wypłaty świadczeń, wynikających ze stosunku pracy, który ma zostać rozwiązany. Koszty te mogą być dolegliwe z uwagi na stosunkowo długi czas trwania postępowań pracowniczych w polskich sądach.